โซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium bicarbonate tablet)

ระบบและอวัยวะที่เกี่ยวข้อง :

เภสัชกรรม 

อาการที่เกี่ยวข้อง :

บทนำ

โซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium bicarbonate) รู้จักกันอย่างกว้างขวางในชื่ออื่น เช่น Baking soda, Bread soda และ Cooking soda มนุษย์นำโซเดียมไบคาร์บอเนตมาใช้ตั้งแต่สมัยอียิปต์โบราณ โดยนำมาเป็นส่วนผสมในสารทำความสะอาด และปัจจุบันได้ถูกนำมาประยุกต์ใช้ในหลายธุรกิจ เช่น ใช้ขัดทำความสะอาด ขัดสีเก่าออก ใช้ปรับความเป็นกรด-ด่างของบ่อน้ำ มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อราอย่างอ่อนๆ โซเดียมไบคาร์บอเนตยังทำมาใช้ในอุตสาหกรรมเครื่องดับเพลิงชนิดเคมีแห้ง อีกทั้งยังนำมาใช้กับกระบวนการของขนมหวาน เช่น แพนเค้ก เค้ก โดยทำให้รูปร่างหน้าตาของขนมฟูและขยายตัวและดูน่ารับประทาน

สำหรับในวงการยา โซเดียมไบคาร์บอเนตถูกนำมาใช้บำบัดรักษาภาวะความเป็นกรดเกินของร่างกายและภาวะอาหารไม่ย่อย

ประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสุขได้กำหนดให้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอยู่ในบัญ ชียาหลักแห่งชาติเป็นที่เรียบร้อยแล้ว

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีสรรพคุณดังนี้

• เพิ่มค่าความเป็นด่างให้ในปัสสาวะ
• รักษาภาวะอาหารไม่ย่อย
• รักษาภาวะความเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญของร่างกายชนิดเรื้อรัง (Chronic metabolic acidosis)

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนตมีฤทธิ์เป็นด่าง จึงมีกลไกการออกฤทธิ์คือ เมื่อถูกดูดซึมและกระ จายตัวเข้ากระแสเลือด จะค่อยๆเพิ่มค่าความเป็นด่างให้มีปริมาณสูงขึ้น สำหรับในกระเพาะอาหาร โซเดียมไบคาร์บอเนตสามารถออกฤทธิ์สะเทิน (ทำให้เป็นกลาง) หรือต้านฤทธิ์ของกรดในกระ เพาะอาหารได้โดยตรง จากกลไกที่กล่าวมาจึงทำให้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตจัดจำหน่ายในรูปแบบยาเม็ดขนาด 300 มิลลิกรัม/เม็ด

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีขนาดรับประทานดังนี้

ก. ในผู้ใหญ่:

• เพิ่มค่าความเป็นด่างให้กับปัสสาวะ: รับประทานได้ถึง 10 กรัม/วัน โดยแบ่งรับประ ทานพร้อมดื่มน้ำตามเป็นปริมาณที่เพียงพอ เช่น 1 - 2 แก้ว
• รักษาภาวะความเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญของร่างกาย: รับประทานตั้งแต่ 4.8 กรัม/วันขึ้นไป ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์
• รักษาภาวะอาหารไม่ย่อย: รับประทานตั้งแต่ 1 - 5 กรัม ขึ้นกับคำแนะนำของแพทย์ หรือเภสัชกร

ข. ในเด็ก: การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตต้องขึ้นกับคำแนะนำของแพทย์เท่านั้น

*****หมายเหตุ:

ควรรับประทานยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตในช่วงท้องว่างหรือ 1 ชั่วโมงก่อนอาหาร หรือ 2 ชั่วโมงหลังอาหาร ขนาดรับประทานที่ถูกต้องและปลอดภัย ควรต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษา

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยา บาลและเภสัชกรดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆหรืออาหารเสริมที่กินอยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลา ใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)ได้ดังนี้ ก่อให้เกิดภาวะความเป็นด่างสูงต่อร่างกาย (Alkalosis: อาการเช่น สับสน คลื่น ไส้อาเจียน วิงเวียน ใจสั่น) อารมณ์แปรปรวน หายใจหอบถี่ ชักเกร็ง กล้ามเนื้ออ่อนแรง หัวใจเต้นผิดจังหวะ เกิดภาวะเกลือโซเดียมเกิน/สูงในร่างกาย (อาการ เช่น อ่อนเพลีย กระสับกระส่าย ชัก) มีภาวะแคลเซียมในร่างกาย/ในเลือดต่ำ (อาการ เช่น เป็นตะคริว กล้ามเนื้อกระตุก หัวใจเต้นผิด ปกติ) ปวดท้อง และท้องอืด

มีข้อควรระวังการใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตดังนี้

• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วย Metabolic alkalosis (ร่างกายมีความเป็นด่างสูง), ผู้ป่วยที่มีภาวะเกลือโซเดียมในร่างกายสูง, ผู้ป่วยด้วยโรคปอดบวมอย่างรุนแรง, ผู้ป่วยที่มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคลมชัก โรคหัวใจล้มเหลว โรคไตวาย โรคตับแข็ง ผู้ ป่วยความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยที่มีภาวะบวมน้ำ
• การใช้รักษาภาวะร่างกายมีความเป็นกรดสูง จะต้องคอยควบคุมระดับเกลือแร่ในกระแส เลือด เพื่อมิให้เสียสมดุลของเกลือแร่ในระหว่างการรักษา
• ระวังการใช้ยานี้กับหญิงตั้งครรภ์และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ

***** อนึ่ง

ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้

• การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยาต่อไปนี้ จะเพิ่มความเป็นพิษหรือผลข้าง เคียงของยาดังกล่าวได้มาก กลุ่มยาเหล่านั้น เช่น Amphetamines, Ephedrine, Pseudoephe drine, Flecainide, Quinidine, และ Quinine
• การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยารักษาโรคจิตประสาท เช่น Lithium จะทำให้ฤทธิ์ในการรักษาของ Lithium ลดต่ำลง เนื่องจากยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตไปเพิ่มการกำจัด Lithium ออกจากร่างกาย
• การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยารักษาโรคเบาหวานบางตัว เช่น Chlorpropa mide สามารถลดฤทธิ์ในการรักษาของยารักษาโรคเบาหวาน ด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนตไปเพิ่มการกำจัด Chlorpropamide ออกจากร่างกาย
• การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยารักษาการติดเชื้อเอชไอวีบางตัว เช่น Dolutegravir อาจลดการดูดซึมของยาที่ใช้รักษาเอชไอวีดังกล่าว หากมีความจำเป็นต้องรับประ ทานร่วมกัน ให้รับประทาน Dolutegravir ก่อนยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตเป็นเวลาประมาณ 2 ชั่วโมง หรือรับประทานหลังยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตเป็นเวลาประมาณ 6 ชั่วโมง

ควรเก็บรักษายาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอย่างไร

ควรเก็บยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตภายใต้อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส (Celsius) เก็บยาให้พ้นแสงแดดและความชื้น ไม่เก็บยาในห้องน้ำ และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า	บริษัทผู้ผลิต
Sodamint Frx (โซดามินท์ เอฟอาร์เอ็กซ์)	The United Drug (1996)

บรรณานุกรม

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Sodium_carbonate [2014,July26]
2. http://www.drugs.com/cdi/sodium-bicarbonate.html [2014,July26]
3. http://www.mims.com/USA/drug/info/sodium%20bicarbonate/ [2014,July26]
4. http://www.mims.com/Thailand/drug/info/Sodamint%20Frx/ [2014,July26]